ج. فلسفه مشورت
مشورت، به لحاظ فوائد متنوّعي كه دارد، نمي تواند داراي يك فلسفه و حكمت باشد. در اينجا، به پاره اي از آنها اشاره مي شود:
1. استفاده از نظر ديگران
بدون شك، مهمترين فلسفه مشورت، به عنوان سنّت رايج عقلايي، استفاده از نظر ديگران و روشن شدن زواياي پنهان يك مسأله، بخصوص مسائل غامض و پيچيده است كه معمولاً از توان تصميم گيري افراد خارج است. در مسائل اجتماعي، سياسي، اقتصادي، فرهنگي، نظامي، دولتمردان جوامع پيشرفته، بدون استفاده از نظر كارشناسان مربوطه، در هر زمينه، قادر به بررسي همه جانبه مسائل و تصميم گيري مطلوب نيستند.
گاه، انسان، در تصميم گيريها، دچار خطا ميشود كه در صورت مشورت با ديگران، از غلتيدن در خطا و لغزش، محفوظ ميماند. علي (ع) در وصيّت به فرزندش محمد بن حنفيه ميگويد:
مَن ِاستقبل وجوه الآراء عرف مواقع الخطأ؛ [19] هر كس از نظرهاي مختلف استقبال كند، به زوايا و نقاط خطا و لغزش پي ميبرد.
نيز در جملاتي كوتاه و پرمعنا ميفرمايد:
مَنْ شاور الرجال شاركها في عقولها؛ [20] كسي كه با رجال و شخصيّتها، مشورت كند، خود را در عقول آنان سهيم كرده و از نظر آنان بهره ميبرد.
حقّ علي العاقل أنْ يضيف إلي رأيه رأيَ العقلاء و يَضُمّ إلي علمه علومَ الحكماء؛ [21] بر هر عاقلي فرض است كه نظر عقلا را به نظر خود بيفزايد و آگاهي هاي حكيمان را به علم و آگاهي خود ضميمه كند.
علما و دانشمندان اسلامي، چنين حكمتي را براي مشورتهاي پيامبر و جانشينان معصوم او انكار كرده اند؛ چرا كه آنان، با داشتن "علم و آگاهي" و "عصمت" و "ارتباط با وحي"، بي نياز از نظر و ديدگاه ديگراناند. [22]
مشورت "براي استفاده از نظر ديگران" در صورتي انجام ميشود كه شخص مشاور، لااقل، "در موردي كه در بارهاش مشورت ميش