حسن نمک‌دوست در نشست «جامعه و فيلترينگ تلگرام» با تاکيد بر حق دسترسي آزاد به اطلاعات درباره مساله فيلترينگ تلگرام و پيامدهاي آن، اظهار کرد: اين يک رفتار امروزي اجتماعي با شهروندان داراي حق نيست. نمي‌شود پديده‌ها را پنهان نگه داشت و سر بزنگاه با احساس مسئوليت وارد ميدان شد. اين نوع رفتارها با جهان امروز سازگار نيست.
به گزارش ايسنا، نشست تخصصي «جامعه و فيلترينگ تلگرام» عصر دوشنبه 17 ارديبهشت ماه با سخنراني اساتيد ارتباطات از جمله حسن نمک‌دوست تهراني، نعمت‌الله فاضلي و مهدي فضائلي با هدف بررسي کارکردهاي رسانه تلگرام و پاسخ به اين سوال که دلايل اقبال مخاطب ايراني به تلگرام چيست، برگزار شد.
در ابتداي اين نشست، نعمت‌الله فاضلي با بيان اين اعتقاد که فيلترينگ تلگرام در شرايط فعلي جامعه سودي ندارد، تصريح کرد: استراتژي‌اي که نظام تاکنون در قبال فيلترينگ تلگرام داشته است، امنيتي بوده است که من نيز مايل نيستم در ارتباط با آن بحث کنم. ضمن اينکه فيلترينگ در عمل اتفاق نيفتاده است و همه در حال حاضر از آن استفاده مي‌کنند.
او با اشاره به نسبت فرهنگ و زندگي روزمره با شبکه‌هاي اجتماعي، يادآور شد: زماني که به تازگي شبکه‌هايي از جمله فيس‌بوک و پيام‌رسان‌هايي همچون تلگرام رونق پيدا کرده بود، مطلبي را با عنوان «پايان تاريخ سکوت» عنوان کردم مبني بر اينکه جامعه ايراني هيچگاه فرصت اينکه بخواهد ابراز وجود کند و صداي خود را شکل دهد، نداشته است. به همين دليل تاريخ گذشته ما تاريخ سکوت است و صداها صداهايي نبود که از ميان مردم شکل گرفته باشد.
فاضلي با اشاره به کارکرد شبکه‌هاي اجتماعي، اظهار کرد: کاري که شبکه‌هاي اجتماعي انجام مي‌دهند برساختن صدا و شکستن سکوت است؛ چيزي که سياستمداران ما را به وحشت انداخته است و صدايي که سکوت را شکسته است. پيش از اين سياستمداران ما در سکوت، سياست‌ورزي کرده‌اند و حالا تجربه اين را ندارند که در صدا سياست‌ورزي کنند. صدا آن چيزي نيست که از دل‌هاي ما برخاسته باشد. صدا آن چيزي است که در حوزه عمومي شکل بگيرد.
او در همين زمينه به نظريه «پيکر برگ» که واقعيت اجتماعي را مطرح کرده است و اينکه واقعيت اجتماعي چيست، اشاره کرد.
فاضلي در ادامه سخنان خود در پاسخ به اينکه چرا رسانه‌ها امروز به اين ميزان حساسيت ايجاد کرده‌اند و چرا نيروي قاهره دولت قادر نيست با فيلترينگ کردن، مداخله موثر داشته باشد، خاطرنشان کرد: شبکه‌هاي اجتماعي، تلگرام و تمام رسانه‌ها به اين دليل در جامعه ما واجد نوعي حساسيت شده‌اند که ما از طريق اين شبکه‌ها واقعيت را برساخت مي‌کنيم چرا که آگاهي و زندگي روزمره جامعه از همين طريق صورت مي‌گيرد. اينکه در 40 سال گذشته و حتي پيش از آن، حاکميت نتوانسته مصلحت‌هاي خود را به شکل واقعي به مردم بقبولاند، وضعيت خوبي نيست. شبکه‌هاي اجتماعي تجربه‌هاي مردم را بازنمايي نمي‌کنند، آدم‌ها را به هم وصل نمي‌کنند، اتفاقي که افتاده است اين است که کم و بيش تمام مردم از طريق شبکه‌ها ساحت‌هاي وجودي زيست زندگي را برساخت مي‌کنند؛ چيزي که برخي قادر به ديدن آن نيستند. اينکه زندگي روزمره ما با تلگرام و شبکه‌ها پيوند خورده است، دلالت‌هاي مهمي دارد. مردم معتقدند کاري که تلگرام مي‌کند براي آنها صداقت، آرامش و امنيت برقرار کرده است؛ به همين دليل مردم نمي‌توانند به شبکه‌هاي داخلي اعتماد کنند چرا که تصور مي‌کنند اين شبکه‌ها اعمال نظارت مي‌کنند.
اين مدرس ارتباطات در بخش ديگري از سخنان خود يادآور شد: چيزي که تلگرام را مساله‌دار مي‌کند، ناعقلانيت‌هاي آن شبکه است نه عقلانيت. برخي مي‌خواهند مديريت و نظارت کنند و عقلانيت را به معنايي که خودشان مي‌فهمند توليد و بازتوليد کنند. تلگرام به اين دليل مساله دارد که پيوند بين حوزه‌هاي ناعقلانيت است که همان حوزه‌هاي زندگي است؛ از قبيل عشق، دوستي و فداکاري. تلگرام به اين دليل مساله دارد که شبکه است و ارتباط برقرار مي‌کند و زندگي را زيست‌پذير مي‌کند. اينکه جامعه ما تا به امروز اين مجال را نداشته که مردمش بتوانند در شبکه قرار بگيرند، به اين دليل است که نه تکنولوژي آن را داشته‌ايم و نه سياست و آزادي عمل را. مساله‌دار بودن تلگرام اين است که روي وجود ايستاده است. اينکه چرا جامعه محکم ايستاده و با فيلترينگ آن همدلي نمي‌کند، به اين دليل است که برخي نمي‌خواهند واقعيت را ببينند. شبکه را نمي‌توان با استدلال‌هاي سياست‌جويانه و مصلحت‌جويانه درست کرد. در اين زمينه دانشگاه‌هاي ما بيش از دولت مقصر هستند چرا که در اين 50 ساله نتوانسته‌اند چيزي را درباره زيست و نحوه تعامل عامليت و ساختار در زندگي روزمره تئوريزه کنند.
او در پايان اين پرسش را مطرح کرد: چه اتفاقي مي‌افتد که شاهد اين نوع تصميمات هستيم؟ علت چيست؟ چرا کماکان چيزهاي بديهي به ذهن برخي مسئولان نمي‌رسد؟
در ادامه اين نشست، اظهارات نعمت‌الله فاضلي مورد نقد مهدي فضائلي قرار گرفت و دقايقي بر سر اين موضوع بحث و جدل رخ داد. فضائلي در واکنش به سخنان فاضلي که از بعد جامعه‌شناختي به بحث فيلترينگ تلگرام پرداخته بود، اظهار کرد: اگر آقاي دوروف هم بود فکر نمي‌کنم آنقدر خوب و تمام‌عيار از تلگرام به اين شکل دفاع مي‌کرد. البته با اين نظريه موافقم که مشکل دانشگاه‌هاي ما اين است که با جامعه ارتباط ندارند و از واقعيت‌هاي جامعه دور هستند. در ارتباط با اينکه مطرح شد نظام نتوانسته است 40 سال مصالح خودش را به مردم بقبولاند، پرسشم اين است که چطور نظامي که 40 سال نتوانسته است با مردم همراه باشد دوام آورده است؟ پس چگونه اين جنگ هشت ساله با حضور مردم اداره شد؟ 40 سال است که ما انتخابات برگزار مي‌کنيم و در همه آنها مشارکت بالاي 40 درصد بوده است. درست است نظام جاهايي نقطه ضعف داشته اما پايان‌بخش همه اين مسائل، مردم بوده‌اند و مردم با نظام همراه بوده‌اند.
فضائلي در واکنش به اظهارات نعمت‌الله فاضلي اظهار کرد: اگر اينگونه که شما مي‌گوييد بخواهيم به نتيجه برسيم بايد بگوييم که دوروف تلگرام را در راه رضاي خدا براي جامعه ايران فرستاده است و هر روز هم خدمات به‌روز مثل دانلود کردن همه پيام‌ها ارائه مي‌کند و امروز نظام يکباره تصميم گرفت که آن را فيلتر کند و آنها با وزارت خارجه آمريکا جلسه بگذارند که فيلترشکن جديد طراحي کنند که در نهايت موفق نمي‌شوند. متاسفانه نمي‌دانم که اين اتهام‌ها را برخي دوستان دانشگاهي با چه منطقي مطرح مي‌کنند. نظام آنقدر اعتماد به نفس داشت که توانست آن مناظره‌هاي صريح را در انتخابات برگزار کند. اينکه بگوييم اراده تلگرام بر بالا بردن آگاهي و اراده نظام، جلوگيري از اين آگاهي است، غيرقابل پذيرش است. امروز پيام‌رسان سروش بالاي 10 ميليون کاربر با وجود همين کاستي‌هايش دارد. مشکل نظام با تکنولوژي تلگرام نيست بلکه با خود تلگرام مشکل دارد. نظام، پيام‌رسان‌هاي خارجي را محدود نکرده است.
او در ادامه اظهار کرد: اگر پيام‌رسان‌هاي داخلي بتوانند نياز ارتباطي مردم را برطرف کنند، کوچ گسترده‌اي از تلگرام صورت خواهد گرفت.
حسن نمک‌دوست در ادامه اين نشست، روايت خود از فيلترينگ تلگرام را در دو بخش مطرح کرد و گفت: دو برداشت از اتفاقي که افتاده است وجود دارد؛ يک برداشت اين است که مفهومي به نام سانسور از فيلترينگ تلقي شده است که برداشت وسيعي است. متني که رئيسجمهوري منتشر کردند با اين برداشت سنخيت دارد يعني محروم کردن مردم از اطلاعات. بحث ديگر محافظت است و آن اينکه پيام‌رسان به طور خاص تهديدهايي را متوجه مردم کرده است مبني بر اينکه اگر پيام‌رسان‌هايي آسيب‌زا باشند حذف مي‌شوند.
او خاطرنشان کرد: اينکه در تمام طول تاريخ رسانه‌هاي اجتماعي از جمله پيام‌رسان‌هاي موبايلي که تمامي ندارند، بتوان به کمک سانسور يا فيلتر جلوي توسعه مناسبات انسان‌ها را گرفت مساله‌اي منتفي‌شده است و چنين چيزي امکان‌پذير نيست. اگر رويکرد اول را مبنا قرار دهيم به اين مثال مي‌رسيم که حدود 30، 40 سال بعد از اختراع چاپ، اولين فهرست‌هايي که در دنيا منتشر شد، فهرست کتاب‌هاي ممنوعه بود يعني اينکه به محض اينکه فناوري آمد، بحث کتاب‌هاي ممنوعه هم مطرح شد اما بايد گفت اگر کسي فکر کند با فيلترينگ جلوي اشاعه انديشه را مي‌گيرد اقدامي غيرقابل پذيرش است. اگر فرض کنيم اين اتفاق بيفتد و تلگرام فيلتر شود و ما همه کارهايي که در تلگرام انجام مي‌داديم را در سروش انجام دهيم، في‌نفسه اتفاق خوبي است اما با اين شرط که کسي کاري به کار ما نداشته باشد. نکته‌اي که براي همه جاي سوال است اين است که آيا سروش هم مثل تلگرام خواهد بود؟
نمک‌دوست سپس با اشاره به بحث محافظتي پيام‌رسان‌هاي داخلي و آسيب‌زا بودن پيام‌رسان‌هاي خارجي، يادآور شد: در اين بخش اين نگراني‌ها زياد است. يکي از نگراني‌ها اين بود که ارز مجازي تلگرام تحت عنوان گرام از کشور خارج مي‌شود.
او سپس گفت: اگر پيش از اين توضيحات، توجيهات و تصميماتي در قبال فيلترينگ تلگرام گرفته مي‌شد اين مخالفت‌ها پيش نمي‌آمد. نه‌تنها تلگرام، بلکه هر پيام‌رسان ديگري فيلتر شود جامعه ما آن را نمي‌پذيرد و ناگهاني فيلترشدن جاي تعجب دارد.
نمک‌دوست سپس درباره دلايل اقبال مردم به تلگرام گفت: مهم‌ترين عامل کوچ مردم به تلگرام، فيلتر ساير امکانات بود. وقتي همه امکانات فيلتر بودند تلگرام فيلتر نبود. ما در اين چند ماه گذشته مي‌شنويم که تلگرام و آقاي دوروف به تعهداتي که داشته است عمل نکرده است. چرا ما الان مي‌شنويم که تلگرام تعهداتي در قبال ايران داشته است؟ اصلا اين تعهدات چه بوده است و چه کساني با صاحبان تلگرام مذاکره کردند و موارد مذاکرات و تعهدات چه بوده است؟ ما نبايد در انتهاي خط به واقعيت‌ها پي ببريم. اين يک رفتار امروزي اجتماعي با شهروندان داراي حق نيست. منکر خطرات تلگرام نمي‌شويم اما اين شيوه درست نيست و اين سوال همچنان مطرح است که آيا اساسا مناسبات مالي بين کشور ما و تلگرام وجود داشته است؟ يا اينکه مطرح مي‌شود سرورها به ايران بيايد، معنايش اين است که محتواها در دست نظام قرار بگيرد؟ بنابراين نمي‌شود پديده‌ها را پنهان نگه داشت و سر بزنگاه‌ها با احساس مسئوليت وارد ميدان شد. اين نوع رفتار با جهان امروز سازگار نيست.
اين استاد ارتباطات در بخش ديگري از سخنان خود با اشاره به حکم فيلترينگ تلگرام مطرح کرد: وقتي که حکم مي‌آيد يعني گفت‌وگو تمام! من در حال حاضر از تلگرام استفاده مي‌کنم و نمي‌دانم مجرمم يا نه.
مهدي فضائلي در بخش ديگري از اين نشست تصريح کرد: مرکز ملي فضاي مجازي که رئيس آن را رئيسجمهوري انتخاب مي‌کند، جزوه‌اي را که در حال حاضر روي سايت اين مرکز است، منتشر کرده است. در اين جزوه دلايل ضرورت فيلترينگ تلگرام مطرح شده و اينکه رئيسجمهوري امروز اين حرف‌ها را مي‌زند جاي تعجب است. بحث فيلترينگ تلگرام تصميم يک‌شبه نبوده است و حدود يک سال و نيم روي آن بحث و بررسي شده است. تنها چيزي که در جلسات شوراي عالي فضاي مجازي با رئيسجمهوري محل اختلاف بوده، زمان فيلتر بوده است. اين جلسات نيز قبل از آشوب‌هاي دي‌ماه برگزار شده است و يکي از علت‌هاي فيلترينگ تلگرام و اينکه زمان تعيين‌شده‌اي براي آن مشخص شد اين بود که تلگرام به هيچ عنوان حاضر به انجام تعهداتش نشده بود. پس از آن نيز مباحث اقتصادي مطرح بود که با وجود تلگرام سالانه هفت ميليارد دلار ارز از کشور خارج مي‌شود. از طرف ديگر آقاي دوروف تا اين لحظه هيچ کجا دفتر رسمي نداشته است و هر دو دفتري که در آمريکا و انگليس داشته اعلام کرده است که جعلي است.
نمک‌دوست در همين زمينه به نحوه استفاده کاربر از فضاي مجازي و رصد آن اشاره کرد و گفت: اگر کسي بخواهد ما را رصد کند مي‌تواند تمام رفتارهاي ما را در کامپيوتر رصد کند. اتفاقي که در فيس‌بوک و توئيتر رخ مي‌دهد اين است که به راحتي مي‌توان به علائق کاربر پي برد. نکته‌اي که وجود دارد اين است که ما بايد مخاطب را آگاه کنيم که با هر پيام‌رساني کنترل مي‌شود.
او در اين زمينه با تاکيد بر بالا بردن سواد رسانه‌اي جامعه، مطرح کرد: ما بايد مخاطب را آگاه کنيم. قاعده بازي اين است که به عنوان مثال پيام‌رسان‌هاي خارجي يا شبکه‌هاي خارجي فريبنده هستند اما ما بايد فريب نخوريم و آگاه باشيم. چه کسي گفته است که با فيلترشکن نمي‌شود به محتواي گوشي‌هاي ما دسترسي پيدا کرد؟
نمک‌دوست در ادامه با اشاره به اينکه بسياري از مسائل ما با فيلترينگ رفع نمي‌شود، اظهار کرد: چرا مردم ايران بايد در دوبي، ترکيه و ارمنستان خانه بخرند؟ اين مساله وجه ديگري دارد و ربطي به تلگرام ندارد. اين مساله به مناسبات اقتصادي ما مربوط مي‌شود. بايد به اينها هم فکر کرد؛ اينکه چرا هزاران نفر از افراد باسواد ما به خارج فرستاده مي‌شوند؟
او در پايان گفت: اساسا رابطه شهروندان با دولت خوب نيست. نه تنها در ايران، بلکه در دنيا اين مشکل وجود دارد. ما يا در جريان موضوعات قرار نمي‌گيريم يا دير قرار مي‌گيريم در حاليکه زماني که اين اتفاقات مي‌افتد ما بايد بدانيم پشت اين ماجراها چيست. اگرما ندانيم پشت اين جريان چيست و پشت پيام‌رسان‌هايي مثل آي‌گپ و سروش چه کساني هستند، اين اعتماد ايجاد نمي‌شود. از نان شب براي ما واجب‌تر، حق دسترسي آزاد به اطلاعات است.
مهدي فضائلي نيز در پايان اين نشست درباره اينکه چه سياستي بايد اتخاذ شود که کوچ کاربران از تلگرام به پيام‌رسان‌هاي داخلي اتفاق بيفتد، اظهار کرد: جامعه ما توقع و انتظاري که دارد خدمات است. 40 ميليون کاربري که به تلگرام عادت کرده‌اند همه به اين دليل است که يک سطح توقعي براي آنها ايجاد شده است. در حال حاضر نيز پيام‌رسان‌هاي خارجي فيلتر نشده‌اند. زماني پيام‌رسان‌هاي داخلي مي‌توانند جايگزين پيام‌رسان‌هاي خارجي مثل تلگرام باشند که بتوانند خدمات بهتري از پيام‌رسان‌هاي خارجي ارائه دهند لذا اين امکان در شرايطي فراهم مي‌شود که مردم از اين پيام‌رسان‌ها مثل تلگرام خدمات بگيرند.
