فصل سوم - گردش کار مجلس
مبحث اول - جلسات مجلس
ماده 96 - انعقاد رسمي جلسات و اعتبار اخذ رأي منوط به حضور حداقل دو سوم مجموع نمايندگان مي‌باشد. اکثريت مطلق وقتي حاصل مي‌شود‌که بيش از نصف نمايندگان حاضر، رأي مثبت دهند، مگر در مواردي که قانون اساسي و يا در اين آيين‌نامه نصاب ديگري تعيين شده باشد.
تبصره 1 - براي ادامه مذاکراتي که منجر به اتخاذ تصميم و يا اخذ رأي نمي‌شود حضور حداقل نصف نمايندگان کافي است.
تبصره 2 - جلسات رسمي با تلاوت آياتي چند از قرآن مجيد به تشخيص هيأت رئيسه که حتي‌الامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد‌شد.
ماده 97 - نمايندگان بايد در روزي که قبلاً براي تشکيل جلسه رسمي معين مي‌شود در مجلس حاضر شوند. در صورت تاخير بدون عذر موجه ازطرف هيأت رئيسه توبيخ خواهند شد. همچنين، هريک از نمايندگان که در موقع اخذ رأي با اعلام قبلي رئيس مجلس مبني بر منع خروج از جلسه بدون‌عذر موجه خارج شود، مستحق توبيخ خواهد بود و در صورت تکرار تأخير وغيبت، مقررات آيين‌نامه ازطرف هيأت رئيسه درباره او اجراء خواهد شد.اسامي نمايندگاني که سه بار غيبت غيرموجه در يک ماه داشته باشند در روزنامه‌ها درج خواهد
شد.
ماده 98 - تشخيص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از اخذ آراء به وسيله رئيس جلسه بايد اعلام شود.
تبصره - در صورتي که تابلو خراب شود، حداکثر تا پايان همان جلسه تشخيص عده حاضر با منشيان خواهد بود و هيأت رئيسه موظف است قبل‌از انعقاد جلسه بعد به تعمير و
اصلاح تابلو اقدام نمايد.
ماده 99 - حداکثر مدت براي هر جلسه رسمي چهار ساعت است که يکسره و يا با فاصله تنفس مي‌باشد، مگر در موارد ضروري که به تشخيص‌رئيس و تصويب مجلس خواهد رسيد. غايبين بعد از تنفس نيز مشمول مقررات مربوط به غيبت و تاخير خواهند بود.
تبصره - وقت دستور جلسات رسمي مجلس چنان تنظيم خواهد شد که جز در موارد اضطراري با اول وقت اداي نماز برخورد نداشته باشد.
ماده 100 - اعضاي هيأت رئيسه مجلس بايد در ساعتي که قبلاً براي تشکيل جلسات تعيين مي‌شود، حاضر شوند و در صورت تاخير يا غيبت‌بدون عذر موجه با تشخيص رئيس برطبق اين آيين‌نامه جريمه مي‌شوند.
ماده 101 - تشکيل جلسات و رعايت ترتيب مذاکرات و اجراي آيين‌نامه و حفظ نظم جلسه طبق اين آيين‌نامه به عهده رئيس جلسه است.
ماده 102 - دستور هفتگي مجلس بايد به ترتيب وصول طرحها و لوايح از کميسيون‌ها توسط هيأت رئيسه مجلس تهيه و پس از چاپ و توزيع بر‌تابلو مخصوص نصب شود. رعايت
ترتيب مذکور الزامي است. طرحها و لوايحي که داراي اولويت باشند ممکن است بنا به تقاضاي دولت و يا پانزده نفر‌از نمايندگان و با موافقت هيأت رئيسه خارج از ترتيب وصول، در دستور هفتگي مجلس قرارگيرد. اين دستور، به شرط پيشنهاد دولت و يا پانزده نفر از‌نمايندگان و تصويب مجلس، فقط يکبار ديگر قابل تغيير خواهد بود.
تبصره - در صورتي که پنجاه نفر از نمايندگان براي طرح يا لايحه‌اي تقاضاي اولويت کنند هيأت رئيسه موظف است آن را در دستور هفتگي‌مجلس قرار دهد.
ماده 103 - در صورت اضطرار که رعايت امنيت کشور ايجاب کند، به تقاضاي کتبي رئيس جمهور يا يکي از وزراء يا ده نفر از نمايندگان، جلسه‌غيرعلني تشکيل مي‌شود. در اين
صورت، تقاضاکنندگان ادله خويش را مبني‌بر وجود شرايط اضطرار و اقتضاي امنيت کشور و در نتيجه لزوم برگزاري‌غيرعلني جلسه رسمي مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقيقه،
متوالياً و يا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس يک نفر به‌عنوان مخالف حداکثر تا پانزده‌دقيقه صحبت مي‌کند، در صورت تصويب دو سوم حاضران، کار رسيدگي در جلسه غيرعلني ادامه مي‌يابد، در غيراين صورت، جلسه به حالت علني‌بازگشته و به روال عادي عمل خواهد کرد.
تبصره 1 - مصوبات جلسه غيرعلني در صورتي معتبر است که با حضور شوراي نگهبان به‌تصويب سه‌چهارم مجموع نمايندگان برسد.
تبصره 2 - تشخيص رفع شرايط اضطراري براي انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غيرعلني براي اطلاع عموم با مجلس است که با پيشنهاد‌حداقل ده نفر از نمايندگان و مذاکره به
نحو مقرر در همين ماده، در جلسه غيرعلني و تصويب اکثريت حاضرين در مجلس عملي مي‌گردد.
ماده 104 - رئيس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکيل و دستور جلسه بعد را اعلام مي‌کند که در صورت مذاکرات درج شود،مگر در موارد اضطراري (به‌تشخيص
هيأت رئيسه ) که حداقل بيست و چهار ساعت قبل از تشکيل جلسه، بايد بطور رسمي اعلام شود.
ماده 105 - در صورتي که در مجلس بي‌نظمي و تشنج بوجود آيد که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئيس نتواند از آن جلوگيري کند، در جاي خود‌قيام مي‌نمايد. هرگاه برخاستن رئيس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقيقه به عنوان تنفس تعطيل مي‌کند و نمايندگان از جلسه خارج‌مي‌شوند و پس از انقضاي پانزده دقيقه مجدداً جلسه تشکيل مي‌شود. هرگاه بي‌نظمي و تشنج تجديد شود، رئيس جلسه را ختم و آن را به روز ديگري‌موکول مي‌نمايد.
مبحث دوم - نطق‌ها و مذاکرات
اول - نطق‌ها
ماده 106 - در هر جلسه رسمي دو نفر از نمايندگان مي‌توانند به‌نوبت و طبق فهرستي که قبلاً به قيد قرعه تنظيم شده است، حداکثر به مدت ده‌دقيقه نطق قبل از دستور نمايند. هر نماينده مي‌تواند تمام يا حداقل سه دقيقه از وقت خود را به ديگري واگذار نمايد. همچنين نماينده‌اي که نطق قبل از‌دستور دارد مي‌تواند علاوه بر وقت خود حداکثر ده دقيقه از وقت ديگر ناطقين همان جلسه استفاده نمايد. دو نفر ديگر از نمايندگاني که به جهت مسائل‌فوري و اضطراري حداکثر تا يکساعت قبل از شروع جلسه (تا هفت صبح) متقاضي نطق قبل از دستور باشند و در لوحه مخصوص ثبت نام کرده باشند،حداکثر به مدت پنج دقيقه مي‌توانند نطق نمايند. در صورتي که بيش از دو نفر از نمايندگان متقاضي وقت اضطراري باشند، هيأت رئيسه به قيد قرعه به دو نفر وقت خواهد داد. هيچ‌يک از نمايندگان نمي‌توانند ظرف مدت دو ماه بيش از يکبار از وقت اضطراري استفاده نمايند.
ماده 107 - در هر جلسه قبل از ورود در دستور، رئيس مجلس مي‌تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فوري روز مطالبي را که آگاهي‌مجلس از آن ضروري باشد به اطلاع نمايندگان برساند. حداکثر مدت براي اين مطالب پانزده دقيقه خواهد بود.
ماده 108 - ترتيب و مدت نطق بدين شرح است:
الف - مدت نطق در جلسه علني به‌شرح زير خواهد بود:
1- براي استيضاح يک وزير دو ساعت و براي استيضاح دولت يا بيش از يک وزير چهار ساعت. استيضاح کنندگان مي‌توانند از بين خود يک يا‌چند نفر را براي بحث در موضوع استيضاح معرفي نمايند، ولي در هرحال مجموع نطقهاي استيضاح کنندگان نبايد از مدت فوق تجاوز نمايد.
2- براي اظهارات مجموع مخالفين و نيز مجموع موافقين درمورد اصل هر طرح و لايحه در شور اول و نيز براي توجيه طرحها و لوايح قانوني و‌توضيحات مخبر و يا نماينده دولت که از لايحه دفاع مي‌نمايد چهل و پنج دقيقه. در مورد لوايح مفصل مي‌توان اوقات فوق را با پيشنهاد رئيس و يا ده نفر‌از نمايندگان و تصويب مجلس تا دو برابر افزايش داد.
تبصره - در اصل طرحها و لوايح که موافقين و يا مخالفين ثبت نام کرده‌اند، هرکدام حداکثر در موافقت يا در مخالفت، ده دقيقه صحبت خواهد کرد.
3- براي هريک از موافقان و مخالفان در برنامه و معرفي اعضاء دولت حداکثر نيم ساعت.
4- سؤال از وزير و همچنين توضيحات تکميلي در مورد استيضاح، حداکثر پانزده دقيقه.
تبصره - نماينده مي‌تواند در توضيح مسائل خود پنج دقيقه و پس از ارائه تمام يا قسمتي از پاسخ وزير ده دقيقه صحبت نمايد. جواب وزير که بايد‌مربوط به موضوع سؤال باشد جمعاً نبايد از بيست دقيقه تجاوز نمايد. وزير مي‌تواند استفاده از قسمتي از وقت خود را به بعد از صحبت نهائي‌سؤال‌کننده موکول نمايد.
5- براي موارد ذيل هر يک پنج دقيقه:
- دفاع از توهين و تحريف نطق.
- مخالفت و موافقت نسبت به هريک از مواد طرحها و لوايح.
- توضيح پيشنهاد اصلاحي نسبت به مواد طرحها و لوايح اعم از فردي و جمعي.
- توجيه پيشنهاد کفايت مذاکرات و يا مخالفت با آن.
- توضيح پيشنهاد فوريت و عدم فوريت.
- پيشنهاد مسکوت ماندن طرح و يا لايحه و مخالفت با آن.
- پيشنهاد تنفس.
- پيشنهاد اخذ رأي مخفي.
- تذکر آيين‌نامه‌اي و يا اخطار قانون اساسي.
- پيشنهاد انواع رأي در مورد استيضاح.
ب - در تمام موارد مذکور در بند (الف)، در صورتي که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائاً بدون مذاکره و با پيشنهاد رئيس يا ده نفر از‌نمايندگان و تصويب مجلس، مدت نطق و شور اضافه شود.
ج - مذاکره در باب کليات لايحه بودجه سالانه کشور ده ساعت و براي هرناطق بيست دقيقه و براي متمم بودجه و يک دوازدهم يا دو دوازدهم‌پنج ساعت و براي هر ناطق پانزده دقيقه خواهد بود.
د - مدت نطق براي مسائل مهم مربوط به سياست خارجي از قبيل عهدنامه‌ها و مقاوله‌نامه‌ها و موافقتنامه‌هاي بين‌المللي حداکثر سه ساعت و‌براي هر ناطق حداکثر پانزده دقيقه خواهد بود.
ماده 109 - ناطق نبايد از موضوع موردبحث خارج شود. هرگاه رئيس تشخيص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن يک نطق، دو نوبت‌به وي تذکر خروج از موضوع را بدهد و
باز ادامه دهد، دفعه سوم مي‌تواند وي را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نمايد، مگر اين‌که‌مجلس ادامه صحبت را تاييد کند.
ماده 110 - قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمايندگان و هرگونه تهمت و توهين و ايرادگيريهاي شخصي و حرکات و تظاهراتي که‌موجب بي‌نظمي مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازاتهاي مندرج در اين آيين‌نامه خواهد گرديد. رئيس مجلس مسؤول جلوگيري از اين‌تخلفات است.
دوم - مذاکرات
ماده 111 - موضوعاتي که طبق دستور در مجلس مطرح مي‌شود بايد يکساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصي که خارج از جلسه‌نصب مي‌گردد، ثبت شود تا مخالف و موافق، در صورت تمايل، با تفکيک کليات و هريک از مواد، در آن ورقه در ستون مخصوص، شخصاً ثبت نام‌نمايند. حق تقدم نطق با کساني است که ثبت نام کرده باشند که در اين صورت، يک مخالف و يک موافق به ترتيب نطق خواهند کرد. درصورتي که‌مخالف يا موافقي ثبت نام نکرده باشد، نمايندگان مخالف و موافق در مجلس مي‌توانند کتباً نوبت بگيرند و به تناوب صحبت کنند. اگر هيچ موافقي‌وجود نداشته باشد، مخالفان مي‌توانند به نوبت صحبت کنند و اگر مخالفي موجود نباشد غير از نماينده دولت و يا مخبر به‌عنوان موافق کسي صحبت‌نخواهد کرد.
تبصره - درصورتي که موضوعي در دستور کار مجلس قرار گيرد و به دلائلي مطرح نشود و همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود برگ‌ثبت نام مخالف و موافق اوليه معتبر است.
ماده 112 - مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت ساعت پس از آن، بين نمايندگان توزيع مي‌شود.نماينده‌اي که در صورت مشروح مذاکرات
مطلبي برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد، بطور اختصار مي‌تواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه‌رسمي تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات مجلس درج مي‌شود. صورت مذاکرات جلسات بايد به امضاي رئيس يا‌نايب‌رئيس مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد.
ماده 113 - هرگاه هنگام بحث در باره طرحها و لوايح ، رئيس جمهور و معاونان او، وزيران و معاونان آنان و همچنين مخبرين کميسيون‌هاي‌مربوطه لازم بدانند در موضوع موردبحث با رعايت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر مدت تعيين شده در آيين‌نامه به آنان اجازه داده خواهد شد.
ماده 114 - به‌جز مذاکرات مربوط به استيضاح و لايحه بودجه، در صورتي که حداقل دو مخالف و در صورت وجود، دو موافق نسبت به طرح يا‌لايحه‌اي صحبت کرده باشند، هريک از نمايندگان مي‌توانند کتباً کفايت مذاکرات را پيشنهاد کنند. اولين نماينده پيشنهاددهنده دلايل خود را به عنوان‌موافق اظهار مي‌دارد و اگر مخالفي باشد علل مخالفت خود را بيان مي‌کند و آنگاه رأي گرفته مي‌شود. درصورتي که پيشنهاد کفايت مذاکرات به تصويب‌نرسيد و در ادامه مذاکرات براي بار دوم پيشنهاد کفايت مذاکرات داده شد بدون توضيح رأي گرفته مي‌شود. پس از رأي به کفايت مذاکرات و اعلام ختم‌آن از طرف رئيس، به ديگر نمايندگان موافق و مخالف در آن باب اجازه نطق داده نمي‌شود.
ماده 115 - هرگاه نمايندگان در رابطه با مسائل مهم مملکتي و يا بين‌المللي و مناسبتهاي خاص لازم بدانند مي‌توانند بيانيه صادرکنند و هيأت رئيسه‌موظف است چنانچه بيانيه صادره به امضاء حداقل نصف به‌علاوه يک مجموع نمايندگان رسيده باشد آن را در پايان جلسه علني مجلس قرائت کند.
ماده 116 - گزارش نهايي کميسيون اصل نودم (90) قانون اساسي پس از ارائه به هيأت رئيسه مجلس، درصورتي که مربوط به عموم باشد، بدون‌رعايت نوبت در دستور کار قرار
مي‌گيرد و در اولين جلسه علني قرائت خواهد شد.
ماده 117 - روساي جمهور، نخست وزيران، رؤساي مجلس و مقامات عالي‌رتبه کشورهاي ديگر که به دعوت مقامات جمهوري اسلامي ايران به‌ايران مي‌آيند و بنا به صلاحديد همتاي آنان و تصويب هيأت رئيسه مجلس حضورشان در جلسه رسمي و علني به مصلحت باشد مي‌توانند در جلسه‌حاضر و عنداللزوم سخنراني نمايند.
