نفقه مربوط به عقد دائم است در عقد موقت نفقه وجود ندارد مگر اينکه شرط شده باشد. نفقه در عقد دائم به حکم قانون است و تابع شرط و توافق طرفين نيست. ماده 1106 قانون مدني: "در عقد دائم نفقه بر عهده شوهر است."

نفقه در عقد دائم با مسئله تمکين زن در ارتباط است. هرگاه زن بدون مانع مشروع از اداي وظايف زوجيت امتناع ورزد، مستحق نفقه نخواهد بود. زني که تمکين نمي‌نمايد در حال نشوز است يعني نافرماني و سرپيچي مي‌کند و به او ناشزه گويند. البته مواردي هم وجود دارد (عذرهاي موجه) که زن مي‌تواند تمکين ننمايد و در اين حالت ساقط کننده نفقه نخواهد بود.

تمکين از لحاظ لغوي يعني تسليم بودن و در اصطلاح حقوقي يعني تسليم بودن زن در مقابل شوهر در امور مربوط به زوجيت.

هر امري اگر مربوط به زوجيت نباشد، تمکين و عدم تمکين مطرح نمي‌شود. مثلا اگر شوهري به همسر خود بگويد اگر خانه را جارو نکني نفقه نخواهم داد، اين امر صحيح نيست چون جزء وظايف زوجيت نيست.

امور زوجيت دو نوع است: تمکين خاص و تمکين عام

تمکين خاص: يعني تسليم بودن زن در مقابل شوهر در مسئله زناشويي، اين مورد فقط مختص زن نمي‌باشد و مرد نيز نبايد انجام فعل زناشويي را مقيد به شرطي نمايد. 

تمکين عام: يعني مجموعه وظايف زوجيت که زن در قبال شوهر دارد به غير از فعل زناشويي. مثلا زن بايد در معاشرت‌ها و در مراوداتش اراده مرد را در نظر بگيرد. 

مرد نمي‌تواند زن را به امر حرامي تکليف نمايد، در اين صورت زن ناشزه تلقي نمي‌شود.

1. حق حبس، زن مي‌تواند تا مهر به او تسليم نشده از ايفاي وظايفي که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اين که مهر او حال باشد و اين امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.

2. هرگاه شوهر بعد از عقد مبتلا به يکي از امراض مقاربتي‌گردد، زن حق خواهد داشت که از نزديکي با او امتناع نمايد و امتناع ‌به علت مزبور مانع حق نفقه نخواهد بود.

3. اگر بودن زن با شوهر در يک منزل متضمن خوف ضرر بدني يا مالي يا شرافتي براي زن باشد زن مي‌تواند مسکن علي حده اختيار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود.

همچنان که مرد بايد نفقه همسر را بپردازد، يعني زوجيت براي شوهر تکليف انفاق ايجاد مي‌نمايد، اقرباي نسبي هم حق نفقه دارند به شرطي که فردي که بايد نفقه بپردازد، استطاعت مالي داشته باشد. ولي نفقه اين دو گروه تفاوتي اساسي دارند؛

در همه موارد زوجه مقدم است، برخي از اين تفاوت ها عبارتند از:

1. اگر مرد درآمد کافي نداشته باشد که هم به همسر نفقه دهد و هم به اولاد يا پدر و مادر در اين صورت زن مقدم است. 

2. نفقه ايام گذشته زوجه قابل مطالبه است ولي نفقه ايام گذشته اقارب قابل مطالبه نيست.

3. اگر شوهر ورشکسته شود نفقه زوجه جزء ديون ممتاز است ولي نفقه اقارب اين امتياز را ندارد.

4. در مسئله زوجيت تکليف به نفقه يک طرفه است در حاليکه در قرابت تکليف به نفقه جابجا شونده است. بعنوان مثال چنانچه زن تمکن مالي داشته باشد و همسرش نياز مالي، بازهم وظيفه دارد نفقه زوجه را بپردازد و زوجه هيچ مسئوليتي در قبال شوهرش براي پرداخت نفقه ندارد.

5. در نفقه اقارب بايد تعهدات نفقه دهنده را هم در نظر گرفت و صرف دارا بودن کافي نيست. يعني بايد خالص درآمد را در نظر گرفت در حاليکه در نفقه زوجه اين گونه نيست.

6. نفقه زوجه نيازمندي‌هاي زن در همه موارد است؛ خوراک پوشاک، مسکن دارو خادم، ولي نفقه اقارب فقط براي گذران زندگي و درحد توان مي‌باشد. منظور از همه نيازها، نيازهاي متعارف است. 

در حال حاضر ترک انفاق جرم محسوب شده و در صورت استطاعت مالي شوهر و تمکين زوجه مجازات دارد؛ ماده 53 قانون حمايت خانواده مقرر مي دارد: هرکس با داشتن استطاعت مالي، نفقه زن خود را در صورت تمکين او ندهد يا از تأديه نفقه ساير اشخاص واجب ‌ النفقه امتناع کند به حبس تعزيري درجه شش محکوم مي‌شود. تعقيب کيفري منوط به شکايت شاکي خصوصي است و درصورت گذشت وي از شکايت در هر زمان تعقيب جزائي يا اجراي مجازات موقوف مي‌ شود.

تبصره ـ امتناع از پرداخت نفقه زوجه‌اي که به موجب قانون مجاز به عدم تمکين است و نيز نفقه فرزندان ناشي از تلقيح مصنوعي يا کودکان تحت سرپرستي مشمول مقررات اين ماده است.