شرايط برخورداري از حق رجوع از هبه

واهب براي انجام هبه بايد عاقل و بالغ باشد و با قصد و اراده مال را به ديگري ببخشد. از طرفي او نمي‌تواند از مال ديگري ببخشد و خودش بايد مالک عين موهوبه باشد.

با توجه به اين مفاهيم در صورتي که مالي به شما هبه شد براي اينکه خيالتان جمع باشد که عقد واقع و کار تمام شده است بايد هديه را قبول کنيد و مال را در اختيار بگيريد؛ يعني تا زماني که مال را دريافت نکنيد اين عقد واقع نمي شود. در دريافت مال موهوبه سريع باشيد چراکه اگر تا قبل از دريافت مال واهب محجور شود يا فوت کند عقد هبه ديگر واقع نخواهد شد.

در صورتي که گيرنده هديه شخصي صغير يا مجنون باشد، «ولي» يا سرپرست قانوني او بايد مال را دريافت کند. نکته ديگر هم اين است که اگر طلبکاري طلب خود از ديگري را به او ببخشد ديگر نمي‌تواند از اين هبه رجوع کند. همين طور است شخصي که مالي را به عنوان صدقه به ديگري مي دهد؛ او هم حق پس گرفتن آن را نخواهد داشت.

منظور از مزيت اين است که در مورد هبه‌‌نامه‌هاي رسمي امکان انکار و ترديد وجود ندارد، يعني در دعوا، هيچ ‌يک از طرفين نمي‌توانند مدعي شوند که در صحت و اصالت سند مزبور ترديد دارند چرا که اين ادعا از نظر دادگاه پذيرفتني نيست. در مورد هبه‌نامه‌هاي غيررسمي يا عادي ادعاي انکار و ترديد شنيده خواهد شد و با طرح هر يک از دو ادعاي انکار يا ترديد، دادگاه موظف مي‌شود تا سريعا سند را مورد بررسي قرار دهد و در مورد اعتبار آن حکم کند.

– مال مورد هديه موجود باشد

– حق رجوع واهب از بين نرفته باشد.

شرط اول که روشن است؛ اگر عين مال از بين رفته باشد، ديگر امکان رجوع وجود نخواهد داشت. اما در باره شرط دوم قانونگذار مي گويد واهب در چهار صورت حق رجوع ندارد:

الف- در صورتي که هديه‌گيرنده پدر، مادر يا فرزند واهب باشد.

ب- در صورتي که گيرنده در برابر هديه‌اي که دريافت کرده به واهب مالي داده يا براي او کاري انجام داده باشد.

چراکه واهب مي‌تواند شرط کند که متهب در برابر هبه به او مالي واگذار کند يا عملي را که مباح است براي او انجام دهد مثلا به مدت دو سال از خانه مسکوني‌اش مراقبت و آن را نظافت کند.

ج- در صورتي که گيرنده مال هديه‌شده را به شخص ديگري منتقل کرده باشد مانند اينکه مال را به او فروخته باشد.

د- در صورتي که در مال موهوبه تغييري به وجود آمده باشد مانند اينکه مال مورد هبه يک شمش طلا بوده که تبديل به گردنبند طلا شده است.

رجوع در هبه يا با گفتار صورت مي‌گيرد و يا با رفتار. رجوع با گفتار مانند اين است که واهب بگويد از هبه‌ام برگشتم. رجوع در رفتار هم که گاه اتفاق مي‌افتد مانند گرفتن مال از دست متهب. اصولا رجوع خصوصيت جدايي‌ناپذير عقد هبه است تا آنجا که حتي نمي‌توان شرط کرد واهب حق رجوع از هبه را نداشته باشد. بنابراين شايد يک شخص نتواند براي هميشه مالک مالي باشد که هديه گرفته است. در اين ميان بايد خاطرنشان کرد پس از فوت کسي که هديه داده يا کسي که هديه را دريافت کرده است ديگر تحت هيچ شرايطي رجوع از هبه ممکن نيست.

پس از اين اقدامات دادگاه کار خود را شروع و پرونده به جريان مي‌افتد. در دادگاه يکي از اين دو صورت وجود دارد: نخست اينکه هبه ثبت‌شده و داراي سند رسمي است که در اين حالت واهب بدون اينکه لازم باشد هبه را به اثبات برساند و درخواست رجوع خود را طرح مي‌کند.ديگر آنکه هبه به صورت رسمي به ثبت نرسيده باشد (هبه‌نامه عادي يا هبه شفاهي)؛ در اين حالت واهب بايد در دادگاه وقوع عقد هبه را اثبات سپس اعلام کند که مي‌خواهد از عقد رجوع کند و مالش را از شما پس بگيرد.

به هر حال در هر دوي اين صورت‌ها واهب موظف است ثابت کند که شرايط رجوع فراهم بوده و او از حق رجوع برخوردار است.

در صورتي که قيمت مال بيش از سه ميليون ريال نباشد يا اينکه بيش از اين مقدار باشد اما در مهلت 20 روزه براي تجديدنظر اقدام نشود حکم قطعي و اجرا و مال موهوبه پس گرفته مي‌شود؛ همين طور است زماني که با تجديدنظرخواهي از راي، دعوا مورد رسيدگي مجدد قرار بگيرد.