دانستنـي هايي از اجـلاس کشـور‏هاي غـير متـعهد

جنبش کشور‏هاي غير متعهد، جنبش عدم انسلاک يا جنبش عدم تعهد (Non-Aligned Movement) در سال 1961 ميلادي برابر با 1340 خورشيدي در اوج جنگ سرد و فضاي دوقطبي بين غرب و شرق با هدف وحدت ميان کشورهايي که نه در اردوگاه کمونيسم و نه در اردوگاه سرمايه‌داري (امپرياليسم)، قرار داشتند، تشکيل شد. نام جنبش ابتدا "Non-Commitment" بود اما سريعا به نام جديد تغيير يافت و با اتمام دوران جنگ سرد، هم اکنون اعضاي اين جنبش را اکثراً کشورهاي در حال توسعه تشکيل مي‌دهند. به کشورهاي عضو جنبش عدم تعهد، کشورهاي غير متعهد مي‎گويند. گفتني است که سران کشورهاي عضو جنبش عدم تعهد هر سه سال يکبار در اجلاسي با همين نام گرد هم مي‌آيند. پيروي از سياست همزيستي مسالمت‎آميز، پشتيباني از جنبشهاي آزاديبخش، عدم پيوستگي به هيچيک از پيمانهاي نظامي در چارچوب اختلافات قدرتهاي بزرگ از جمله مشخصات کشورهاي غير متعهد است.

نخستين تلاش براي ايجاد همگرايي ميان کشورهايي که بعدها به غيرمتعدها معروف شدند، در سال 1955 در کنفرانس باندونگ در شهر باندونگ اندونزي انجام شد. جواهر لعل نهرو، جمال عبدالناصر و سوکارنو رؤساي وقت حکومت کشورهاي هند، مصر و اندونزي در اين اجلاس انديشه تشکيل چنين سازماني را مطرح کردند. چون اين اتفاق کمي بعد از استقلال هند رخ مي‌داد تحت تأثير جهان بيني ماهاتما گاندي نيز قرار داشت.

در 1961 اولين اجلاس سران عدم تعهد با حضور مارشال يوسيپ بروز تيتو رهبر يوگسلاوي، قوام نکرومه رهبر غنا، جمال عبدالناصر رئيس جمهور مصر، جواهر لعل نهرو نخست وزير هندو احمد سوکارنو رهبر استقلال اندونزي در کنفرانسي که با شرکت 25 کشور در شهر بلگراد در کشور يوگسلاوي برگزار شد، اين سازمان موجوديت خود را اعلام کرد.

 

با پايان جنگ سرد و فروپاشي اردوگاه سوسياليسم کشورهاي عضو جنبش عدم تعهد دچار نوعي بي هويتي شده و دليل وجود اين جنبش که ايجاد موازنه منفي بين دو ابر قدرت دوران جنگ سرد بود از بين رفته‌ است. عده‌اي را فرض بر اين است که جنبش عدم تعهد وارث موازين ضد آمريکايي يا همان ضد امپرياليستي است. اين در حاليست که بسياري از تحليلگران سياسي فلسفه وجودي چنين سازماني را وابسته به جهان دوقطبي مي‌دانند و دليلي براي ادامه حضور جنبش در صحنه بين المللي با معيارها و مختصات دوران جنگ سرد نمي‌بينند. بنابراين به دنبال فروپاشي شوروي و پيمان ورشو، بعضي از کشورها مثل آرژانتين از جنبش کناره گيري کردند و کشورهاي مثل هندوراس و تايلند به عضويت آن در آمدند. قرقيزستان به عنوان عضو ناظر و جمهوريهاي چک و اسلواکي نيز به عنوان ميهمان پذيرفته شدند. تا سال 1944 حدود 109 کشور عضو جنبش عدم تعهد بودند که مالت و قبرس از اروپا و بقيه از سه قار? آسيا، آفريقا و آمريکاي لاتين بودند. اعضاي اوليه جنبش عدم تعهد هند، يوگسلاوي، مصر و اندونزي بودند. در حال حاضر 118 کشور جهان از جمله ايران که تقريباً بيش از دو سوم اعضاي سازمان ملل متحد را تشکيل مي‌دهند، عضو جنبش عدم تعهد مي‌باشند که هم‌اکنون کشور ايران رياست دوره‌اي اين جنبش را بر عهده دارد.

بنيان گذاران جنبش عدم تعهد رهبران برخي از کشورها بودند که در رأس اين شخصيت‌ها مي‌توان از مارشال تيتو رهبر يوگسلاوي، جواهر لعل نهرو نخست وزير هند، جمال عبدالناصر رهبر مصر و احمد سوکارنو رئيس جمهور اندونزي نام برد.

به اعتقاد عبدالرشيدي، جنبش عدم تعهد نيز همچون جنبشهاي ديگر، از شخصيت افراد و رهبران آن تأثير پذيرفته‌ است و با بررسي شرح حال اين چهار شخصيت و تشريح اوضاع سياسي کشورهاي هند، اندونزي، مصر و يوگسلاوي در دهه? 1950، چنين نتيجه مي‌گيرد که کشورهاي مزبور و رهبران آنها که همگي در استقلال کشورهاي خود و رهايي از استعمار و نفوذ کشورهاي ديگر نقش تاريخي بر عهده داشته‌اند، از وجوه مشابهي برخوردار بوده‌اند که عبارتند از:

- هر چهار کشور دوران سخت و طولاني تحت استعمار بودن، استيلا و تفوق کشور قويتر و زور مدار را گذرانده‌اند و مبارزه آنان براي استقلال، عدم وابستگي و عدم تعهد بجا و بحق بوده‌است.

- همه? رهبران چهار کشور از نخستين رهبران سياسي کشورهاي خود پس از استقلال و رهايي از استعمار بوده‌اند، همه? آنها نه تنها در جنگ‌هاي ضد استعماري و ضد امپرياليستي فعالانه شرکت کرده‌اند، بلکه رهبري اين جنگ‌ها را نيز بر عهده داشته‌اند.

- سال‌هاي 1950 تا 1955 براي هر چهار کشور نقطه? عطفي در مبارزات سياسي بوده‌است.

- در سال 1954 (کنفرانس کلمبو)، نهرو نخست وزير هند است و سوکارنو در نخستين انتخابات پس از استقلال به عنوان اولين رئيس‌جمهور اندونزي برگزيده شده‌ است. عبدالناصر به رياست‌جمهوري مصر انتخاب شده و تيتو، رهبر جمهوري خلق يوگسلاوي است که هر چهار نفر در سال 1955 در کنفرانس باندونگ شرکت مي‌کنند.

1. احترام متقابل به تماميت ارضي و حاکميت يکديگر

2. برابري و منافع متقابل

3. عدم تجاوز به يکديگر

4. همزيستي مسالمت آميز

5. عدم دخالت در امور داخلي يکديگر

بالاترين رکن جنبش اجلاس سران است که هر سه سال در يکي از کشورهاي عضو تشکيل مي‌گردد. علاوه بر آن مي‏توان از اجلاس سالانه وزيران، اجلاس سالانه کارشناسان، اجلاس سالانه دفتر هماهنگي و نشست‏هاي تخصصي و دوره‏ اي اين جنبش نام برد. نشست‏هاي دوره‏ اي جنبش در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد و نشست‏هاي آژانس‏ها و سازمان‏هاي تخصصي اين سازمان نيز حائز اهميت است.

گردهمايي نخست - بلگراد، ا الي 6 سپتامبر 1961

گردهمايي دوم - قاهره، 5 الي 10 اکتبر 1964

گردهمايي سوم - لوزاکا، 8 الي 10 سپتامبر 1970

گردهمايي چهارم - الجزيره، 5 الي 9 سپتامبر 1973

گردهمايي پنجم - کلمبو، 16 الي 19 اوت 1976

گردهمايي ششم - هاوانا، 3 الي 9 سپتامبر 1979

گردهمايي هفتم - دهلي نو، 7 الي 12 مارس 1983

گردهمايي هشتم - حراره، 1 الي 6 سپتامبر 1986

گردهمايي نهم - بلگراد، 4 الي 7 سپتامبر 1989

گردهمايي دهم - جاکارتا، 1 الي 6 سپتامبر 1992

گردهمايي يازدهم - کارتاگينا، 18 الي 20 اکتبر 1995

گردهمايي دوازدهم - دوربان، 2 الي 3 سپتامبر 1998

گردهمايي سيزدهم - کوالالامپور، 20 الي 25 فوريه 2003

گردهمايي چهاردهم - هاوانا، 15 الي 16 سپتامبر 2006

گردهمايي پانزدهم - شرم الشيخ، 11 الي 16 جولاي 2009

و گردهمايي شانزدهم که در تهران، 30 الي 31 آگوست 2012 برابر با 9 الي 10 شهريور 1391 برگزار خواهد شد

ايران که به دليل عضويت در پيمان نظامي مرکزي سنتو از عضويت در اين جنبش محروم مانده بود در سال 1979 پس از پبروزي انقلاب اسلامي به جنبش عدم تعهد پيوست. در سال‌هاي اوليه حيات جنبش ايرانيان نام آن را به "جنبش ناوابستگان" ترجمه کردند. اما به دليل عدم اقبال عمومي نام "غيرمتعهدان" مصطلح گرديد. ايران بعد از پيوستن به جنبش در اجلاس سران 1979 در هاوانا و از آن به بعد در همه نشست‌هاي مختلف اين جنبش حضور داشته‌ است. لغو برگزاري هفتمين اجلاس سران در بغداد به دليل تجاوز نظامي عراق به ايران و انتقال اين اجلاس به دهلي نو از مهمترين رويدادهاي جنبش به حساب مي‌آيد. شانزدهمين اجلاس سران کشورهاي غير متعهد 9 و 10 شهريور 1391 (30 و 31 آگوست 2012) در تهران برگزار شود.

ايران، افغانستان، الجزاير، آنگولا، آنتيگوا و باربودا، باهاما، بحرين، بنگلادش، باربادوس، بلاروس، بليز، بنين، بوتان، بوليوي، بوتسوانا، ميانمار، برونئي، بورکينافاسو، بروندي، کامبوج، کامرون، کيپ ورد، جمهوري آفريقاي مرکزي، چاد، شيلي، کلمبيا، کومور، جمهوري کنگو، ساحل عاج، کوبا، جمهوري دموکراتيک کنگو، جيبوتي، دومينيکا، جمهوري دومينيکن، اکوادور، مصر، گينه استوايي، اريتره، اتيوپي، فيجي، گابون، گامبيا، غنا، گرنادا، گوآتمالا، گينه، گينه بيسائو، گويان، هائيتي، هندوراس، هند، اندونزي، عراق، جامائيکا، اردن، کنيا، کويت، لائوس، لبنان، لسوتو، ليبريا، ليبي، ماداگاسکار، مالاوي، مالزي، مالديو، مالي، موريتاني، موريس، مغولستان، مراکش، موزامبيک، ناميبيا، نپال، نيکاراگوئه، نيجر، نيجريه، کره شمالي، عمان، پاکستان، فلسطين، پاناما، پاپوآ گينه نو، پرو، فيليپين، قطر، روآندا، سنت لوسيا، سنت کيتس و نويس، سنت وينسنت و گرنادين‌ها، سائوتومه و پرينسيپ، عربستان سعودي، سنگال، سيشل، سيرا لئون، سنگاپور، سومالي، آفريقاي جنوبي، سري‌لانکا، سودان، سورينام، سوازيلند، سوريه، تانزانيا، تايلند، تيمور شرقي، توگو، ترينيداد و توباگو، تونس، ترکمنستان، اوگاندا، امارات متحده عربي، ازبکستان، وانواتو، ونزوئلا، ويتنام، يمن، زامبيا، زيمباوه.

آرژانتين، قبرس، مالت، يوگوسلاوي(از جمله صربستان و مونته‌نگرو)

آرژانتين، ارمنستان، بوسني و هرزگوين، برزيل، چين، کستاريکا، کرواسي، قبرس، السالوادور، قزاقستان، قرقيزستان، مکزيک، هلند، پاراگوئه، لهستان، روسيه، صربستان، مونته‌نگرو، تاجيکستان، اوکراين، اروگوئه.

اتحاديه آفريقا، سازمان همبستگي خلق آفريقايي آسيايي، سازمان کشورهاي مشترک المنافع، اتحاديه عرب، سازمان همکاري اسلامي، مرکز جنوب، شوراي جهاني صلح، سازمان ملل متحد.

هيچ مهمان دائمي وجود ندارد اما اغلب چند کشور غيرعضو در کنفرانس حضور دارند. علاوه براين، تعداد زيادي از سازمان‌ها چه از درون سازمان ملل يا بيرون از سازمان معمولا دعوت مي‌شوند.